Ως σχολική άρνηση ορίζεται η ακούσια μη παρακολούθηση του σχολείου που συνοδεύεται με άγχος και συχνά με καταθλιπτική διάθεση. Ο φόβος εγκατάλειψης του σπιτιού είναι το πιο σημαντικό στοιχείο και η σημασία του άγχους αποχωρισμού ποικίλλει από περίπτωση σε περίπτωση.
Τα παιδιά πριν την εμφάνιση της σχολικής άρνησης είναι ευχάριστα στην τάξη, ήσυχα, πρόθυμα και με μέσες ή καλές επιδόσεις. Στο σπίτι περιγράφονται ως υπάκουα, βοηθητικά, προσφέρουν αγάπη και συμπάθεια στη μητέρα. Έχουν την ικανότητα να δημιουργήσουν και ν διατηρήσουν στενές φιλίες.
Μετά την εμφάνιση της σχολικής άρνησης παρουσιάζονται σκυθρωπά καταθλιπτικά και αγχώδη. Έχουν αποσυρθεί από τις φιλίες τους, είναι απαιτητικά στις σχέσεις με τους γονείς και μαλώνουν με τα αδέρφια.
Το παιδί είναι απρόθυμο να πάει σχολείο εξαιτίας ενός έντονου φόβου σε βαθμό πανικού που στη συνέχεια συνοδεύεται από έντονες σωματικές ενοχλήσεις.
Όλα σχεδόν τα παιδιά σε κάποια φάση της μαθητικής τους ζωής εκδηλώνουν κάποια απροθυμία να πάνε στο σχολείο αλλά το φαινόμενο αυτό είναι περιστασιακό για τα περισσότερα παιδιά. Λίγα επιμένουν στην άρνηση τους αυτή.
Τα γεγονότα που συνήθως προηγούνται της σχολικής άρνησης είναι:
• Αρρώστια ή θάνατος ενός προσώπου σημαντικού για το παιδί
• Ασθένεια, ατύχημα ή εγχείρηση του ίδιου του παιδιού που το αναγκάζει να νοσηλευθεί σε νοσοκομείο ή να μείνει στο σπίτι
• Αλλαγή σχολείου
• Αποχή λόγω ασθενείας ή διακοπών
• Εμπειρία εξευτελιστικής κατάστασης στο σχολείο που προκαλεί άγχος
• Δυσάρεστο πείραγμα ή κακομεταχείρηση από συμμαθητές
Οι οικογένειες των παιδιών με σχολική άρνηση χαρακτηρίζονται από αδύναμο συζυγικό υποσύστημα (είναι μόνο γονείς). Ο σύζυγος είναι περιφερειακός με αδύναμη παρουσία και η μητέρα είναι υπερεμπλεγμένη με τα παιδιά σε μια σχέση εξάρτησης που παράγει αμφιθυμικά συναισθήματα. Είναι παιδοκεντρικές οικογένειες όπου το μόνο έργο είναι η φροντίδα των παιδιών. Επομένως η αυτονόμηση των παιδιών απαγορεύεται αφού απειλεί την ίδια την ύπαρξη της οικογένειας. Τα παιδιά αναλαμβάνουν έναν αφύσικο προστατευτικό ρόλο απέναντι στους γονείς τους αφού μια έντονη δυσλειτουργία του παιδιού αφυπνίζει τους γονείς.
Η σχολική άρνηση αποτελεί ένα βιο-ψυχο-κοινωνικό γεγονός που αφορά όλη την οικογένεια και όχι μόνο αποκλειστικά το παιδί. Εκδηλώνεται στο σχολείο αλλά αφορά την οικογένεια. Το άγχος αποχωρισμού από τη μητέρα αποτελεί σημαντικό αιτιολογικό παράγοντα και αναφέρεται στην αγωνία του παιδιού για την τύχη της μητέρας του και της οικογένειάς του.
Οι οικογένειες των παιδιών με σχολική άρνηση αρνούνται να αντιμετωπίσουν τα σημαντικά προβλήματα τους γιατί φοβούνται ότι αυτό θα σημαίνει και τη διάλυση του γάμου.
Η θεραπεία θα πρέπει να βοηθήσει τα μέλη της οικογένειας να αντιληφθούν τη συμπλοκότητα του προβλήματος και να το δουν ως ευκαιρία που θα τους επιτρέψει να προχωρήσουν σε πιο λειτουργικές σχέσεις για όλους.