Η οικογένεια ως πλαίσιο στο οποίο διαμορφώνεται η ταυτότητα των μελών της στην πορεία του χρόνου, διέπεται από πρότυπα συμπεριφοράς, αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών, ρόλους, υποχρεώσεις και ελευθερίες που ορίζονται από κάποιους φανερούς κανόνες.
Πίσω από τους φανερούς κανόνες που αναγνωρίζουμε στην λειτουργία της οικογένειας, υπάρχουν και πολλοί κρυφοί κανόνες που ενσωματώνονται σε αυτό που ονομάζουμε οικογενειακό μύθο.
Ο οικογενειακός μύθος είναι μια θεμελιώδης λειτουργία της οικογένειας που αφορά τις αξίες, τα κίνητρα, την ιστορία της οικογένειας, το σύστημα πεποιθήσεων που μοιράζονται τα μέλη της και την οργάνωση των ρόλων τους. Της εξασφαλίζει συνοχή, συνέπεια και εξωτερική προστασία. Ο μύθος ορίζει το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται στους ρόλους των φύλων, τις θέσεις των γενεών, τις συναισθηματικές λειτουργίες, τις κοινωνικές σχέσεις. Στο εσωτερικό του μύθου η οικογένεια βρίσκει την εντελώς μοναδική και ανεπανάληπτη ιδιαιτερότητά της και τον λόγο υπαρξής της.
Εισάγοντας τον μύθο, τοποθετούμε παράλληλα την οικογένεια στο εδώ και τώρα αλλά και στο διηνεκές του χρόνου και την αναγνωρίζουμε ως μια πολυεπίπεδη πραγματικότητα όπου οι κρυφοί κανόνες και νόμοι των οποίων οι αναπαραστάσεις μεταφέρονται υποκειμενικά από γενιά σε γενιά αποκτούν εξαιρετική σημασία. Είναι το μυθικό επίπεδο οργάνωσης της οικογένειας.
Οι οικογενειακοί μύθοι εκφράζονται συμβολικά και περιεκτικά μέσα από παγιωμένες φράσεις, ρήσεις και συμβουλές ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας όπως: «οι άντρες δε κλαίνε», «τα πρόβατα έξω από το μαντρί τα τρώει ο λύκος», «λίγο από τον τάδε να έπαιρνες», «οι άντρες δε πρέπει να τα ξέρουν όλα», «το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει», «κανείς/καμιά δε θα σ’αγαπήσει όπως εγώ», «υπάρχουν και χειρότερα», «είσαι ίδιος με τον τάδε», κτλ.
Ο οικογενειακός μύθος μπορεί να συνδεθεί με εκφράσεις πόνου και διαταραχής όταν είναι άκαμπτος, ριζωμένος και δυσπροσαρμοστικός ως προς τις απαιτήσεις εξέλιξης και της αυτονόμησης στην πορεία της ζωής. Τότε είναι που οι προσωπικές ανάγκες ανάπτυξης έρχονται σε σύγκρουση με τους μυθικούς δεσμούς του ανήκειν στην οικογένεια.
Σε αυτές τις περιπτώσεις ζητούμενο είναι, όχι η απομυθοποίηση που θα στερούσε από την οικογένεια την ταυτότητα και την ύπαρξή της αλλά η επαναδιαπραγμάτευση της οικογενειακής ιστορίας ωστέ η οικογένεια να ξαναβρεί την μυθοποιητική της ικανότητα. Ο μύθος να επιτρέπει την εξέλιξη και όχι η οικογένεια να καθηλώνεται υπηρετώντας τον μύθο.
Η οικογενειακή ταυτότητα εξελισσόμενη σε ένα δυναμικό κοινωνικό πλαίσιο μπορεί να ενσωματώσει νέα στοιχεία στους ρόλους, τα φύλα, τις διαγενεακές σχέσεις, τις αξίες, τα κίνητρα χωρίς να χάσει την ιστορικότητά της και τη συνοχή της αλλά επιτρέποντας και ενισχύοντας την λειτουργικότητα και την προσαρμογή, να προσφέρει σημαντικά στοιχεία του παρελθόντος σε ένα διαφοροποιημένο παρόν και μέλλον.
Η ντροπή, η ενοχή, η θυσία, ο πόνος, τα μυστικά, περνούν από γενιά σε γενιά και αν δε δοθεί νέο νόημα, αν δε ξαναδιαβαστεί η ιστορία με ματιά που εξυπηρετεί το παρόν και το μέλλον υπάρχει κίνδυνος καθήλωσης, παγώματος του χρόνου που θα εγλωβίσει σε αυτό το παγόβουνο που μόνο η κορυφή του είναι φανερή, πολύτιμες ζωτικές δυνάμεις.
Πόσο δύσκολο είναι να καταλάβει, να ταυτιστεί, να διαφοροποιηθεί, να βρει κανείς τον εαυτό του μέσα στους μύθους και τα φαντάσματα του παρελθόντος αν τα αφήσουμε ακόμη να ορίζουν το μέλλον;