Το άγχος είναι ένα από τα πιο πιεστικά προβλήματα των ημερών μας. Ζούμε σε μια εποχή άγχους. Αν διεισδύσουμε κάτω από την επιφάνεια πολιτικών, οικονομικών, επαγγελματικών και κοινωνικών κρίσεων θα συναντήσουμε το πρόβλημα του άγχους.
Πιο συγκεκριμένα, στα πλαίσια του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού που διακατέχεται από ατομική ανταγωνιστική φιλοδοξία, παράγεται δριμύ άγχος από τη διαπροσωπική απομόνωση και αποξένωση από τους άλλους εφόσον η αξία του εαυτού εξαρτάται από τον θρίαμβο στη σύγκριση με τους άλλους. Ο εαυτός θεωρείται σαν αντικείμενο προς πώληση και η ισχύς του εξαρτάται από τον εξωτερικό πλούτο και όχι από τις εγγενείς ικανότητες και τη δημιουργικότητα. Η αυτο-αποξένωση είναι το αποτέλεσμα αυτού του φαύλου κύκλου. Η αυτοαξία εξαρτάται από κάτι έξω από τον εαυτό. Η επιτυχία απειλείται καθημερινά από την επιτυχία του διπλανού, επαυξάνοντας το αίσθημα της αδυναμίας.
Συχνά συνδέεται η ψυχική υγεία με την έλλειψη άγχους. Παρόλο που στις μέρες μας αυτή η άποψη φαντάζει σαν αυταπάτη, σαν παρανόηση της ανθρώπινης πραγματικότητας υπάρχει ακόμη η τάση να καταπιέζεται το άγχος επειδή θεωρείται παράλογο και τρελό και να εκλογικεύεται μέσω συγκεκριμένων φόβων.
Το άγχος μπορεί να οριστεί ως η ανησυχία που πυροδοτείται όταν απειλείται μια θεμελιώδης αξία της προσωπικότητας. Επειδή απειλεί τον εαυτό στον πυρήνα του, βιώνεται καθολικά, αόριστα και σαν διάλυση του εαυτού. Σύμφωνα με τον Kierkegaard «το άγχος είναι η κατάσταση του ανθρώπινου όντος όταν είναι αντιμέτωπο με την ελευθερία του». Η ελευθερία ως δυνατότητα εμπεριέχει άγχος. Κάθε κίνηση προς την ανάπτυξη, προς νέες δυνατότητες όπως το περπάτημα του παιδιού, το σχολείο, η νέα δουλειά, ο γάμος, εμπεριέχουν άγχος.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να διαχωρίσουμε το άγχος σε φυσιολογικό και νευρωτικό. Η ύπαρξη φυσιολογικού άγχους υπάρχει σε κάθε κίνηση προς τα εμπρός, σε κάθε εμπειρία αποχωρισμού ξεκινώντας από τον αποχωρισμό με την μητέρα και τελειώνοντας με τον αποχωρισμό από την ανθρώπινη ύπαρξη.
Όταν ο εαυτός δεν είναι ικανός να κινηθεί προς τα εμπρός σε καταστάσεις άγχους, περιστέλλεται σε μια ερμητική κατάσταση, ακινητοποιείται και απαρνείται τις δυνατότητές του. Μειώνεται η επίγνωση για τον εαυτό του και αναπτύσσει συμπτώματα και αμυντικούς μηχανισμούς απώθησης της αγχογόνου εμπειρίας. Εσωτερικές δομές και συγκρούσεις του ατόμου από προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια παρεμποδίζουν το άτομο να χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του. Η απώθηση αυξάνει το αίσθημα αδυναμίας του προσώπου που περιορίζεται και υπονομεύει τη δύναμή του. Σαν αντίδραση στον κίνδυνο εισβολής του άγχους στον πυρήνα της προσωπικότητας, το άτομο δημιουργεί μια πανοπλία από φόβους ώστε να προστατευτεί. Πολλοι άνθρωποι που επισκέπτονται τους ειδικούς της ψυχικής υγείας ζητούν να απαλλαγούν από αυτούς τους φόβους χωρίς να συνειδητοποιούν οτι οι φόβοι ως οχυρωματικά έργα προστατεύουν την προσωπικότητα από το άγχος και αν κάποιος τους απαλλάξει από αυτή τη πρώτη γραμμή άμυνας θα τους κάνει ευάλωτους στην εισβολή του άγχους. Συνεπώς η κατανόηση αυτών των φόβων εξαρτάται από την κατανόηση του προηγούμενου προβλήματος, του άγχους με σκοπό να καταστεί ο άνθρωπος ικανός να επεξεργαστεί και να κατανοήσει τα δυναμικά που τον καθηλώνουν και να δεσμευτεί να προχωρήσει προς τη ζωή.
Για παράδειγμα, το φυσιολογικό άγχος που σχετίζεται με τον θάνατο δε συνεπάγεται μελαγχολία ή κατάθλιψη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά, να είναι κίνητρο για κατάκτηση στενότερων δεσμών με τους ανθρώπους στο τώρα και κινητοποίηση για πληρέστερη ζωή, για πιο υπεύθυνη χρήση του χρόνου που θα ζήσουμε. Σε πολλές εμπειρίες άγχους, φυσιολογικό και νευρωτικό άγχος συνυπάρχουν.
Για να απαντηθεί το ερώτημα, πώς ξεπερνιέται το νευρωτικό άγχος πρέπει να αναλογιστούμε την διαλεκτική σχέση του ατόμου και της κοινωνίας του. Ο άνθρωπος από τη μια πλευρά αναπτύσσεται σαν άτομο και ταυτόχρονα αναπτύσσεται σαν μέλος ενός κοινωνικού πλέγματος. Η αναστολή της ανάπτυξης σε οποιονδήποτε πόλο έχει συνέπεια ψυχολογική σύγκρουση και κατά συνέπεια άγχος. Η εποικοδομητική επίλυση αυτής της σύγκρουσης εμπεριέχει την προοδευτική πραγμάτωση των δυνατοτήτων του ανθρώπου ώστε να επεκτείνεται η κοινωνικότητα. Το δημιουργικό ξεπέρασμα του άγχους προαπαιτεί υπεύθυνη και θετική σχέση με τους άλλους. Σχέση με αγάπη και δημιουργικότητα.